Praktika inprobisazioan oinarritzen zuten konpainiekin egindako nazioarteko biretan, Steve Paxton eta Lisa Nelsonen Vermonteko (AEB) etxaldea ezagutu zuen bertatik bertara, eta, horietatik itzultzean, Idoiak La puta inocencia (2002) eta El rato de José (2002) sortu zituen. Bi pieza horietan modu horizontalean kolaboratzen du beste artista eta dantzari batzuekin; eta bere arrakastak tarte bat ireki zion 2000ko hamarkada hasierako euskal koreografoen artean. Figura hori antzezteko gonbidapenetako batetik, euskal koreografoak Guggenheimeko Hallean egindako piezaren aurkezpenetik, bigarren Fisura sortu zen, Txoriak (2007). Txoriak Idoiak Fisuras epigrafearekin bildu zituen ezaugarri bereko pieza batzuen artean bigarrena da. Horiek guztiek elementu hertsatzaile gisa lantzen dute frontaltasuna. Aurpegia emateak, aurrez aurre joateak, bestearekiko distantzia bat dakar. Ni hemen nago eta zu han, gure artean distantzia zabaltzen da. Gure kopetak bata bestearen gainean bermatu arren dolu-seinale gisa, definitzen gaituena tarte hori da beti, antolatzen eta banatzen gaituen hutsune hori. Esan liteke Fisurak zatiketa horren azterketa bat dela, aurrerabidean dagoena, frontaltasuna elementu egituratzaile gisa aztertzen duena dantzan, baita koreografia sozialean eta politikoan ere (bere jaioterrian, Gasteizen, hazi zenean izandako manifestazio eta martxak), eta pertsonen arteko harremanetan eta identitatea eraikitzen duten kontsigna politiko eta aktibistetan, garena definitzeko ez garena aurrez aurre jarriz. Fisurek, agian, aztertzen dute performatibitateak antza duela eremu desberdin horietan, familia-harremanetan, borroka sozial eta politikoetan, dantzan eta generoan, eszenaratzeko gailu gisa frontaltasunari arreta jartzen badiogu. Jendetza biltzen gara pankarta batekin errepidean estatu zapaltzailearen aurrez aurre, alde egiten dugu etxean gugandik espero dutenari aurre egiteko, zer egiteko gai garen erakusten dugu epaimahai baten aurrean, publiko baten aurrean, oholen gainean, ilea moztu eta janzten gara kaleak zapaltzeko. Fisuretan, Idoiak pitzadurak ireki nahi ditu elementu egituratzaile horretan; ahalegintzen da emandako frontaltasun hori pitzatzen, askotan eragina izateko jarrera gisa ezartzen duten ezaugarri bortitzetan. Fisuretan, halako filia bat sumatzen dugu pareta, plano, pantaila eta hormekiko, tropo gisa. Lotura formal jarraitua dago frontaltasunaren eta indarkeriaren artean; nolabait, Fisurak ikus daitezke frontaltasunaren paradigma arbitrarioaren eta zatiketa ezin bizizko bat sortzen duen haren izaera murriztailearen aurkako eraso gisa. Idoiaren Fisuretan frontaltasunak lautzen du, zanpatu ere egiten du, herentzia gatazkatsua da. Paretetan zuloak irekitzen dira (Fisura nº 4: per fora, 2012), eta liburuak zulatzen dira (Fisura nº 5: zuloak / neska eta mutila, 2013), ekintza baten irudiak gainjartzen zaizkio zuzenean egindako ekintzari berari. Beste kasu batzuetan, esaterako, Fisura nº 2: txoriak izenekoan, gorputza behartzen da siluetarantz, irudi lau eta zurrunen sail baterantz, zeinentzat mugimendua zurrundutako egoera batetik bestera igarotzea baita. Idoiak entziklopediak zulatzen ditu eta martetar bat margotzen du bere bularren gainean, pelbisa astinduz trazuaren zurruntasuna desitxuratzeko (Fisura nº 1, 2007). Azken finean, zapatilak higatu egiten dira, ilea luzatu eta harrotzen da, eta aztarrika egiten duzunean lokatza geratzen zaizu azazkaletan, badirudi Idoiak hori esan nahi digula. Urak beti aurkitzen du zirrikitu bat ihes egiteko, eta barrea, Bergsonek dioen bezala, soinu ez-artikulatu bat da, oihartzun bila sortzen dena. Fisurak ikustean, argi antzematen dugu horiek sartzeak min ematen duela. Frontaltasunak eta zurruntzeak min ematen die gorputzei, nola gureari hala gorputz sozialari, eta min hori solo hauetan dagoen eldarniozko keinuan agertzen da. Fisuretan, nolabaiteko hieratismoa dago Gorputzak zurruntzen dituzte, bai performatzen dituenarena, bai ikusten dituenarena, eta sortzen diren dokumentuei izaera kezkagarria ematen diete. Eta urduri jartzen banaiz, horrek esan nahi du barrutik mugitzen naizela. Zerbaitek dantza egiten du nire baitan. Euskal gatazka politikoa gorpuztu zuten oinarri materialen erreferentziak argiak dira serie honetan, eta haren korrelatu sozialak, hala nola drogen kontsumoa, keinu figuratiboen bidez sartzen dira Idoiaren lanetan (Fisura nº6: zaldiak, 2016). Gure gorputzak aztoratuta daude. Horixe bera gertatzen da haien dualtasunarekin. Idoiak pizten dioten kontraesana gainditzen du, ulu ikaragarri batekin. Nolabaiteko animaltasuna hautematen dut horietan aurrera egiten, zital, sexual edo patetiko gisa ager daitekeena. Hitzak falta zaizkigu.
